Rondreis in Calabrië en Basilicata. Slow vakantie op z’n best

Door: Evert de Rooij

Velden, wijngaarden en prachtige uitzichten. Hier zie je de aarde zoals ze bedoeld is,’ zei de Amerikaanse regisseur Francis Ford Coppola ooit over de wreef en de punt van de laars van Italië. Oké, hij is misschien een beetje bevooroordeeld, want zijn grootvader was afkomstig uit Bernalda, een dorp vlakbij de Ionische Zee, in het oosten van Basilicata. Maar mooi is het er inderdaad, in Basilicata en in Calabria, twee regio’s die een perfecte combi bieden van zon, zee, cultuur en lekker eten. Ga met ons mee op rondreis in Calabrië en Basilicata. Slow vakantie op z’n best!

Basilicata is een soort onontdekt Umbria, golvend en groen, met overal verspreid over de heuvels schitterende, oude plaatsjes met een geheel eigen karakter. Natuurlijk kent iedereen Matera, de stad van de woongrotten en de film The Passion en dit jaar James Bond. De politiek geëngageerde schilder-schrijver Carlo Levi maakte Matera wereldberoemd door zijn boek Christus kwam niet verder dan Eboli, dat hij in ballingschap schreef tijdens het fascistische bewind van Mussolini. Dat boek mondde uit in een soort pamflet, waarin hij het opnam voor de door God en iedereen verlaten boerenbevolking in het straatarme zuiden van Italië.

Uiteindelijk leidde zijn boek tot een ommekeer en vanaf de jaren tachtig zelfs tot de wederopstanding van Matera, dat inmiddels een toeristentrekker van formaat is. En de stad (en hopelijk ook de regio) is dat vanaf 2019 alleen nog maar meer geworden, omdat Matera toen een jaar lang de culturele hoofdstad van Europa was.

Mezzogiorno

Opa Coppola was een van de vele honderdduizenden die de Mezzogiorno, zoals het zuiden van Italië ook wel genoemd wordt, verliet om in Amerika (La Merica, zoals de emigranten het beloofde land aan de andere kant van de grote plas noemden) op zoek te gaan naar een beter leven voor zichzelf en zijn verwanten. ‘Alle veelbelovende jongeren, en iedereen die maar enigszins in staat is om zijn eigen weg te gaan, verlaten het dorp’, schreef Carlo Levi in zijn beroemde boek uit 1945. ‘De avontuurlijksten onder hen vertrekken naar Amerika, de anderen gaan naar Napels of naar Rome, maar naar het dorp keert niemand terug.’

En inderdaad, iedereen die je in Basilicata en Calabria spreekt, heeft wel een familielid of kennis die zijn heil in het buitenland gezocht heeft, vooral in Amerika en Duitsland. De mensen in het arme zuiden hebben zelden of nooit een eigen stempel op hun lot kunnen drukken.

Het paradijs

Grieken, Romeinen, Goten, Saracenen, Byzantijnen, Normandiërs, Duitsers, Spanjaarden: allemaal lieten ze hun voetafdruk achter op deze bodem. En je ziet er nog altijd de sporen van in het landschap en de bebouwing. Toen bij de Italiaanse Eenwording in 1861 het Koninkrijk Napels werd ingeruild voor het Koninkrijk Italië, was dat voor de ‘terroni’ (zoals zuiderlingen in het noorden vaak minachtend worden genoemd) een kwestie van lood om oud ijzer: de ene uitbuiter werd ingeruild voor de andere.

En toch verloren ze er ogenschijnlijk niet hun goede humeur bij, want zelden ontmoet je in Italië zulke vriendelijke en behulpzame mensen. Hoewel ze het misschien niet in de gaten hebben, leven ze ondanks hun armoe toch ook wel een beetje in het paradijs, vindt schrijver Martin Simek, die al sinds 1995 in Calabria woont. ‘Ik waan mij hier de eerste mens, omdat alles weer maagdelijk is, zoals de schepper het bedoeld moet hebben.’

Uit de rotsen gehouwen

We beginnen onze reis door Basilicata en Calabria in Matera, de Città dei Sassi (stad uit steen). Zoals de bijnaam aangeeft is de oude stad uit de rotsen gehouwen. ‘s Avonds levert dat een sprookjesachtig decor op door de duizenden lichtjes die oplichten vanuit de uit kalkhellingen gehakte huisjes. Matera is slechts 45 kilometer verwijderd van het vliegveld van Bari. Hier, op het plateau van de Murge, woonden al mensen in het paleolithicum, de oudste periode in de prehistorie van de mensheid.

De stad aan de Gravina bestaat uit twee bewoonde karstdalen, de Sasso Barisano en de Sasso Caveoso, en het hoogste en oudste deel is de Civita. Mensen kwamen hier naartoe om zich te beschermen tegen talloze gevaren. Ze groeven grotten uit in het zachte tufsteen, waardoor er een stad ontstond die zijn gelijke niet kent. In het Parco della Murgia Materana, ten zuiden van Matera, bevinden zich zo’n 150 grotkerken en -kloosters, die nog getuigen van de aanwezigheid van Grieks-Romeinse en Byzantijnse kloostergemeenschappen. Sommige bevinden zich onder de grond, andere zijn deels uitgegraven. De meeste bevatten fraaie fresco’s. Matera: een must see!

Paese del murales

Ten zuiden van Potenza ligt Satriano di Lucania, de geboorteplaats van de schilder Il Pietrafesa en hoofdzetel van de ‘accademia del peperoncino lucano’. De meeste huizen zijn hier versierd met veelkleurige murales, waardoor Satriano ook wel ‘il paese del murales’ wordt genoemd. Ze zijn in diverse thema’s onderverdeeld: oude ambachten, boerenleven, emigratie, peperoncini, natuur, dagelijks leven, religie en natuurlijk Pietrafesa.

De leukste zijn die over Moccio degli Abbamonte, naar een sprookje van Aurelio Zuroli, op een pleintje in de Via Roma. Omdat een al wat ouder echtpaar geen kinderen kan krijgen, fabriceren ze er een uit bloed en meel. Als deze ‘Moccio’ steeds brutaler wordt, sluiten ze hem ten einde raad op. Omdat hij telkens weet te ontsnappen, metselen ze hem tenslotte in. Het sprookje wordt ter leringe en vermaak van generatie op generatie doorgegeven. In de hooggelegen Rocca Duca di Poggiardo is het Museo Virtuale Pietrafesa met 40 gedigitaliseerde werken van de oude meester. Geniet hier ook van het prachtige uitzicht!

Il Redentore

Aan de Golfo di Policastro ligt de vissersplaats Maratea, gebouwd op de berg San Biagio. Het oude centrum is een wirwar van smalle straatjes met fraai gekleurde huisjes, voorzien van met bloemen versierde balkons. Vanaf het Belvedere della Pietra del Sole, het balkon van het stadje, heb je een magnifiek uitzicht op de azuurblauwe zee. Je kunt er heerlijk dwalen door straatjes en steegjes, die gezelligheid uitstralen door de ambachtelijke winkeltjes en terrassen.

Het mooiste uitzicht heb je als je met de auto naar Il Redentore rijdt. Dit mega-beeld van Christus (22 meter hoog: alleen dat in Rio de Janeiro is groter!) staat samen met een kerk en klooster op de top van de Monte San Biagio. Vanaf dit panoramapunt kijk je uit op de kustlijnen van Campania, Basilicata en Calabria. De kust van Calabria spreidt zich tussen de Ionische en de Tyrreense Zee uit over bijna 800 kilometer: ongerepte stranden, landtongen, zandstranden en enorme kleigeulen.

Blauwe vlag

Van de turquoise Costa degli Dei tot de stranden van Capo Rizzuto, van de hoge kliffen stranden van de Costa degli Aranci, zijn 14 Calabrische stranden gedoteerd met een Blauwe Vlag. Deze internationale milieuonderscheiding wordt jaarlijks toegekend aan stranden die aangetoond hebben schoon en veilig te zijn. Calabria is het hele jaar door een bestemming, die – ver weg van de Noord-Italiaanse buzz – ideaal is voor het langzame en ontspannen post-coronavirus toerisme.

Hier ontdek je nog onbekende dorpjes, verborgen stranden en wandelpaden in het weelderig groene landschap. Het toverwoord is slow tourism. Want in tegenstelling tot het aanpalende Puglia, wordt Calabria nog bepaald niet overlopen door toeristen. Zelfs in het hoogseizoen kun je hier nog in alle rust door de highlights wandelen.

Parel van Calabria

Het drukst is het in Tropea, de ‘parel van Calabria’, aan de Godenkust. Het centro storico ligt op een plateau, waardoor je een prachtig uitzicht hebt op zee en strand, en op het klooster van Santa Maria dell’Isola. Met zijn straatjes en steegjes, zijn kerken en talloze bars, gelateria’s en restaurants, is Tropea echt een toeristische attractie, befaamd door zijn zoete, rode ui, de Rossa di Tropea. Hoewel het eigenlijke groeigebied van deze ui in de buurt van Capo Vaticano is gesitueerd, strijkt men in Tropea met de eer.

Overal zie je vlechten van deze paarsrode uien met hun sterke en zoete aroma hangen en ze worden ook via knetterende ape’s aan de man/vrouw gebracht. Ze gedijen hier al zo’n 2000 jaar vanwege het milde klimaat en de zanderige bodems, dicht bij de Tyrreense kust. De inwoners vertellen je graag over de geneeskrachtige werking van dit bolgewas, dat naast vitamine C ook mineralen als magnesium, jodium, ijzer, zink en selenium bevat. Vergeet niet een potje marmelade van deze rode uien te kopen, want dit goedje is heerlijk op een bruschetta en op kaas.

Koningin Paola

Ook aan zee ligt Scilla, een vissersstadje dat genoemd is naar Scylla. Samen met haar broer Charybdis bewaakte deze vrouw met zes hondenkoppen de Straat van Messina, als we de schrijver Homerus mogen geloven. Sprookjesachtig is de oude visserswijk Chianalea, die door het op een rots gebouwde Castello di Ruffo (nu een museum, maar vroeger het kasteel van de familie van de Belgische ex-koningin Paola di Ruffo di Calabria) en de Chiesa Matrice gescheiden wordt van Marina Grande, met zijn boulevard en brede strand.

De vissers van Scilla jagen met harpoenen in hun launtra’s op pesce spada (zwaardvissen), die – nadat ze gepaaid hebben voor de kust van Sicilië – door de Straat van Messina naar de Costa Viola zwemmen. Op de terrassen van de restaurants die horen bij de sjieke hotels Principe di Scilla en Palazzo Krataiis eet je heerlijke involtini di pesce spada (zwaardvisrolletjes). Voor een ijsje of een granite ga je naar Bar Gelateria Zanzibar aan de Lungomare Cristoforo Colombo.

Punt van de laars

De laatste halte op onze reis van Matera naar de punt van de laars voert ons naar Reggio Calabria. Bekendste monumenten zijn hier Castello Aragonese, in 1027 door de Normandiërs gebouwd, en op de Piazza Duomo de grootste kathedraal van Calabria. Deze werd begin 20ste eeuw gebouwd in een eclectisch ratjetoe van liberty, romaans, barok en neogotiek, nadat de oude kathedraal bij een aardbeving in 1908 was verwoest. Vanaf het plein loop je rechts de twee kilometer lange en kaarsrechte Corso Garibaldi in, het kloppend hart van de stad.

Even flink doorstiefelen en dan ben je op de Piazza De Nava, waar zich het Museo archeologico nazionale bevindt. Dit prachtige museum bezit een uitgebreide collectie die de geschiedenis van de Griekse kolonisatie in dit gebied in kaart brengt. Pronkjuwelen zijn de Bronzi di Riace, die in 1972 op 300 meter voor de kust van Riace in de Ionische Zee werden gevonden. De toegang tot de geklimatiseerde zaal waar ze zijn geëxposeerd – je komt er via een luchtsluis – is beperkt tot maximaal 20 bewonderaars per keer. De meer dan levensgrote bronzen figuren – twee naakte mannen met volmaakte torso’s – stammen waarschijnlijk uit de vijfde eeuw voor Christus. Volgens een recente theorie maakt het duo deel uit van een groep van vijf beelden, die van origine blond en goudkleurig waren en werden ze in Argos, in de Griekse Peloponnesos, door verschillende handwerkslieden gemaakt.

Mooiste kilometer

Van de Piazza De Nava loop je naar de Piazza Indipendenza, waar je bij de kiosk van Gelato- Cesare een heerlijk ijsje kunt scoren. Hier begint de Lungomare Falcomatà, de brede boulevard die door de dichter D’Annunzio ‘de mooiste kilometer van Italië’ werd genoemd. Aan de zeekant nodigen lidi, restaurants en bars uit tot la dolce vita, en aan de stadskant bepaalt een hortus met reusachtige palmen, magnolia’s en tropische planten het beeld.

Naast de overblijfselen van een Griekse muur, Romeinse thermen en een mozaïekvloer is er aan zeezijde de moderne Arena dello Stretto, een amfitheater in Griekse stijl. In het parkje voor Villa Zerbi (Corso Vittorio Emanuele III) staan drie kolossale beelden van de beeldhouwster Paola Epifani, ook wel bekend als Rabarama. Vanaf deze plek, het uiterste puntje van Calabria en het Italiaanse vasteland, heb je een uniek uitzicht op de Straat van Messina en de Etna. 

Bestel de reisgids Calabria & Basilicata

Evert de Rooij is auteur van een tiental boeken over Italië en Italiaanse regio’s, waaronder Basilicata & Calabria. Bestel de gids bij Uitgeverij Edicola.