Zo werd Roberto Saviano’s nieuwe boek naar het Nederlands vertaald

Roberto Saviano is schrijver en onderzoeksjournalist. In 2006 werd hij internationaal bekend door de bestseller Gomorra, die je natuurlijk ook kent door de gelijknamige films en series. Vorig jaar verscheen zijn boek Solo è il coraggio over rechter Giovanni Falcone. Dit boek verscheen deze zomer in het Nederlands. De vertaling was een kunststukje van Anne Tilleman en Wilfred Ploeg. In onze gedrukte krant las je misschien al over hun ontmoeting met de, door sommigen, meest gehate man van Italië. Wie ooit wel eens een tekst vanuit het Italiaans naar het Nederlands heeft vertaald kent de uitdaging. Anne en Wilfred maakten voor ons een verslag over hoe vertaalproces precies in zijn werk ging.

Vertalen: In de huid van de schrijver kruipen en schaven, beitelen en hakken als een beeldhouwer.

Door: Anne Tilleman en Wilfred Ploeg

U hebt vast wel eens een boek gelezen dat oorspronkelijk in een andere taal is geschreven. Het boek is dus vertaald in het Nederlands. Veel lezers realiseren zich niet dat de tekst die ze lezen is geschreven door een of meerdere vertalers. Zelfs journalisten niet, wat blijkt uit het volgende voorbeeld. Toen De eenzaamheid van moed amper in de winkel lag, verscheen er in de zaterdagkrant van 8 juli een interview met Roberto Saviano. Prima natuurlijk, en ook een heel goed interview. Maar het boek werd als volgt aangekondigd, en ik citeer letterlijk: ‘’Deze week verscheen een nieuwe roman van Saviano: De eenzaamheid van moed: het verhaal van Giovanni Falcone.’’

Schrijft Saviano plotseling in het Nederlands? Natuurlijk niet. De Nederlandse tekst is ook niet zomaar uit de hemel neergedaald, en ook niet ontstaan door op een knop van een vertaalmachine te drukken. Maar hoe is die dan wel tot stand gekomen? Wij, Wilfred Ploeg en Anne Tilleman, zijn literair vertalers en leggen dit uit.

Vertaalduo

Niet elke vertaler gaat op dezelfde manier te werk. Wij doen het als volgt. We vinden het bijvoorbeeld prettig om met zijn tweeën te vertalen, en dat doen we nu bijna vijf jaar. Als docent zijn we ook niet echt gewend om lang alleen achter de computer te zitten. Samen vinden komen we een betere vertaling dan wanneer we er ieder in ons eentje aan werken. We lachen veel en inspireren, stimuleren elkaar. Deze werkwijze kent ook nadelen: als duo moet je elkaars opmerkingen kunnen verdragen, je moet ongeveer hetzelfde taalgevoel hebben, je moet naar eenzelfde mate van perfectie willen streven. En je verdient allebei maar de helft.

Vertaalopdracht

Voordat een uitgever, in ons geval Unieboek-Het Spectrum, een vertaalopdracht geeft, is er al een en ander gebeurd. In dit specifieke geval kenden we de schrijver al, want we hebben ook zijn autobiografische beeldroman Ik leef nog vertaald. We voelden ons betrokken bij Saviano, die zijn romans over de maffia moet bekopen met een ‘leven’ onder politiebeveiliging, evenals bij dit nieuwe boek, dat de strijd van Giovanni Falcone tegen de Italiaanse maffia beschrijft.

We vonden het boek ook actueel en relevant voor Nederland, omdat ook hier de verwevenheid van onderwereld en bovenwereld bestaat, omdat Saviano Nederland een narcostaat noemt, omdat veel drugsgebruikers niet in de gaten hebben dat ze zo de maffia in stand houden, omdat onze minister van Justitie lessen wil trekken uit de veel strengere Italiaanse maffiawetgeving. Deze is overigens voor een groot deel te danken aan de inspanningen van Giovanni Falcone. We zijn zo bij het onderwerp betrokken dat we ook in Palermo zijn geweest en aan een rondleiding hebben meegedaan van de addiopizzo-beweging, die daar actief is in het terugdringen van de invloed van de maffia. (*addiopizzo: ‘weg met het beschermingsgeld’ dat ondernemers worden geacht te betalen aan de maffia)

Deze vertaalopdracht kregen we eind april 2022, nadat Anne het boek had gelezen en een leesrapport voor de uitgever had geschreven. De Italiaanse roman kwam rond die tijd uit, omdat Falcone, zijn vrouw Francesca Morvillo en drie van zijn beveiligers dertig jaar daarvoor waren omgekomen bij een moordaanslag door de maffia.

Vertaalproces

Het hele proces, van eerste lezing totdat de vertaling in de winkel lag, heeft ruim een jaar in beslag genomen. Het was ook een heel dik boek, er kwamen talloze juridische termen en functies in voor die we niet kenden, maar die we toch zo goed mogelijk wilden vertalen. Als vertaler kun je met alle onderwerpen in aanraking komen! Hierover hebben we een aantal gesprekken gevoerd met Nederlandse juristen en met onze bevriende Italiaanse native speaker, ‘het orakel van Verona’ Claudio Gentile, die als een ware vraagbaak altijd voor ons klaarstond.

Werkwijze

We verdeelden het boek in tweeën. De een begon met het vertalen van de eerste helft. Toen er twee hoofdstukken af waren, kreeg de ander ze te zien en die gaf er commentaar op. Die stuurde ze weer terug, helemaal ‘rood’: vol verbeteringen, opmerkingen en suggesties. Zinnen in dialect, uitdrukkingen of verwijzingen die we niet op internet of in woordenboeken konden vinden, twijfelgevallen kwamen op een lijstje ‘vragen voor Claudio’. Diens antwoorden en Wilfreds suggesties werden dan verwerkt. Zo ging het andersom precies hetzelfde.

Toen er vijftig van de vijfenzeventig hoofdstukken zo waren vertaald, hebben wie die opgestuurd naar de redacteur. Die kwamen terug met allerlei opmerkingen die ook weer (live samen) werden verwerkt.

Het boek schrijven

Omdat de deadline voor het inleveren van de uiteindelijke tekst half april was, zijn we ‘het boek gaan schrijven’ voordat we alle hoofdstukken hadden gereviseerd. De grootste valkuil is namelijk een te letterlijke vertaling waardoor je geen vlot leesbare Nederlandse tekst krijgt. We lazen elk gereviseerd hoofdstuk aan elkaar voor, met de Italiaanse tekst erbij. Zo kwam de ‘uiteindelijke’ Nederlandse tekst tot stand. We hadden het goed gepland: een hele dag live samen en twee of drie keer per week online via Zoom. Daarnaast moesten toen de laatste hoofdstukken nog worden gereviseerd, opmerkingen verwerkt, et cetera.

De persklaarmaker

Deze tekst werd vervolgens gelezen door de persklaarmaker. Gelukkig had ze weinig inhoudelijke opmerkingen, vooral onze interpunctie werd bijgeschaafd. Toch waren we  een hele dag samen deze opmerkingen aan het bekijken en verwerken.

De eerste drukproef

Maar toen waren we er nog niet. We wilden de drukproef op papier, zodat we de tekst niet vanaf het scherm hoefden te beoordelen en ook gemakkelijker correcties  konden aanbrengen.

Na al het voorwerk zou je denken dat er weinig hoefde te worden gecorrigeerd. We verdeelden het boek opnieuw. Wilfred keek het eerste deel na en Anne het deel dat Wilfred oorspronkelijk had vertaald. We hadden honderden correcties, variërend van vertaalfoutjes, zinnen die we toch anders wilden vertalen, verkeerd afgebroken woorden, fouten in cursiveringen en citaten enzovoort. Weer een dag live gewerkt om alles samen te bekijken en de verbeteringen duidelijk op de pagina’s weer te geven. Gelukkig heeft onze redacteur al deze correcties verwerkt.

De eerste druk

De eenzaamheid van moed lag op dinsdag 4 juli in de winkel. Wilfred ging het boek lezen en kwam tot zeven foutjes. We hoopten dat deze in de tweede druk konden worden verbeterd, maar die tweede druk kwam onverwacht snel. Ze worden verwerkt in de derde druk.

Overigens staat in de papieren Il Giornale een verslag van Wilfred die afgelopen 29 juli in Italië een zeer zeldzaam voorkomende lezing van Saviano bijwoonde en de Nederlandse vertaling aan hem kon aanbieden (zie foto boven). Dankbaar nam hij het boek in ontvangst. Tot nu toe is het alleen in het Nederlands vertaald. Saviano schreef, in het Italiaans natuurlijk, Anne en Wilfred, bedankt dat jullie me Nederlander hebben gemaakt. En wij zijn er trots op dat we in zijn huid mochten kruipen.

We hopen u hiermee een beeld te hebben gegeven van ons vertaalproces.

Wilfred Ploeg: ploegwf@gmail.com

Anne Tilleman: anne_j_tilleman@hotmail.com

Bestellen

Bestel het boek via deze link.

De vertaling van Roberto Saviano’s boek naar het Nederlands

De vertaling van Roberto Saviano’s boek naar het Nederlands