Wijnstokken komen uit Friuli in Italië
Door: Elbrich Bos
We weten allemaal dat wijn van druiven komt, en dat de druiven aan de wijnstokken groeien. Maar heb je er ooit bij stil gestaan waar de wijnstokken nu eigenlijk vandaan komen? Nou onder andere uit Rauscedo, een buurtschap van de gemeente San Giorgio della Richinvelda. Een dorp van 4600 inwoners, gelegen in de Noordoostelijke Italiaanse regio Friuli Venezia Giulia waar overigens ook Pim Fortuyn begraven is.
Ma che barba!
In het Italiaans heb je een typische uitdrukking che barba wat zoveel betekent als ’wat een saaie boel’ of ‘daar heb ik geen zin in’. In Rauscedo zul je de inwoners dit niet zo snel horen zeggen. Zij zijn maar wat blij met hun ‘baarden’ de zogenoemde barbatelle, oftewel deze geënte wijnstokken, die inderdaad heel veel weghebben van een flinke baard. De productie hiervan verschaft werk aan maar liefst 250 verschillende wijnboeren.
Het produceren van een nieuwe geënte wijnstok, klaar om aangeplant te worden in de wijngaard, duurt anderhalf jaar. Een jong plantje is immers kwetsbaar en moet in de aarde een volledige vegetatieve cyclus doorlopen, waarbij het nauwlettend gevolgd en verzorgd moet worden. Je kunt dus wel zeggen dat het gehele productieproces, naast de stekjes die terug worden geplant in de aarde, zelf ook veel voeten in de aarde heeft. Maar nee “che barba” zul je de wijnboeren hier niet horen zeggen, het is dé bron van inkomsten van deze hele gemeenschap en hun “barbatelle” worden geëxporteerd en geplant in wijngaarden gelegen over de hele wereld.
De grootste wijnstokkwekerij ter wereld
In Rauscedo bevindt zich de grootste wijnstokkwekerij van Italië, wat zeg ik, zelfs van de hele wereld. In dit minuscule dorpje draait alles om de productie van deze geënte wijnstokken en het dorp is verantwoordelijk voor de jaarlijkse levering van 30% van de wereldproductie van wijnstokken. 85 miljoen (!) geënte stekjes van 4000 verschillende combinaties aan wijnstokken worden naar 35 verschillende landen geëxporteerd. Goed voor een jaaromzet van ruim 100 miljoen euro. In en om Rauscedo liggen 1.200 hectare aan akkers waar de stekjes en de ‘onderstammen’ worden gekweekt die nodig zijn voor het produceren van barbatelle. Het gunstige klimaat, het vakmanschap van de 250 leden en de expertise van de plaatselijke coöperatie, zorgen ervoor dat dit gehucht is uitgegroeid tot de grootste producent van wijnstok wortelgewassen in de wereld.
De Phylloxera druifluis plaag
Dit kleine dorp aan de voet van de Karnische Vooralpen, was in het eerste kwartaal van de vorige eeuw een economisch achtergebleven gebied dat werd gekenmerkt door massaemigratie. Die emigratie werd onder andere veroorzaakt door, hoe toepasselijk kan het zijn, het ontstaan van een wijnstokziekte. Deze plaag van phylloxera (een druifluis) teisterde aan het einde van de negentiende eeuw de Europese wijngaarden. De luis parasiteert op de wortels van de wijnstok waardoor de plant sterft. Het diertje was afkomstig uit Amerika maar door de opkomst van de handel tussen Amerika en Europa werden deze bladluizen ongewild meegenomen. Het gevolg was desastreus: de wijngaarden in Europa werden haast geheel vernietigd en wijnboeren verloren hun bestaan. Ze zochten elders in Italië of Europa of zelfs aan de andere kant van de oceaan, hun toevlucht op een beter leven, al dan niet in de wijnbouw.
Het ontstaan van de barbatelle
Maar toen deed men in Italië een wonderbaarlijke ontdekking. Men ontdekte dat de Amerikaanse wijnstokken (die tot een ander ras behoren) immuun zijn voor de druifluis en ineens lag de oplossing voor de hand: het enten van Europese wijnstokken op Amerikaanse onderstammen. Dit betekent dat twee stekjes van twee verschillende wijnstammen (de Amerikaanse en de Europese) via het enten worden verbonden. Vervolgens vergroeien ze met elkaar en worden ze in serres gekweekt. Daarna gaan ze terug in de bodem, waarna ze uitgroeien tot een nieuwe immune wijnstok. De zogenaamde barbatella was geboren! Om de beste wijnstokken te kweken moet de grond vlak zijn, omdat hij geïrrigeerd moet worden. Rauscedo ligt dan wel aan de voet van de heuvelachtige Karnische Vooralpen, het dorp zelf is zo plat als een dubbeltje. Dit vlakke land tussen de Alpen en de Adriatische zee, met een mild klimaat, levert de ideale situatie voor het verbouwen van de wijnstokstekjes.
Middenin de Eerste Wereldoorlog
In 1917, middenin de Eerste Wereldoorlog die juist in dit deel van Italië hard werd uitgevochten, begon in Rauscedo de eerste wijnstokkwekerij van Italië. Het werd een hele uitdaging om de nieuwe immune wijnstokstekjes groot te brengen. De uitvinding is aan Korporaal Sartori uit Piemonte te danken. In Rauscedo lag hij gewond in een veldhospitaal en leerde een wijnboer kennen, een zekere Pietro d’Andrea. Hij vertelde hem over de techniek waarmee in het noordwesten van Italië al werd geëxperimenteerd maar die in het noordoosten nog onbekend was. D’Andrea ging er meteen mee aan de slag en redde daarmee de wijnbouw van de bladluisplaag die enkele tientallen jaren daarvoor de wijngaarden had vernietigd.
De coöperatie van wijnboeren in Rauscedo
Ondertussen is het aantal wijnboeren in deze streek flink gegroeid. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen veel Friulaanse boeren weer terug naar Italië om hun beroep weer op te pakken. Inmiddels laten 250 wijnboeren jaarlijks hun geënte wijnstokken bij de plaatselijke coöperatie testen. Nieuwe wijnstokken worden aan strenge controles onderworpen voordat ze op transport gaan. Al met al verschaft de coöperatie werk aan maar liefst 2500 mensen! Niet slecht toch voor een dorpje van 4600 inwoners?!
Dus… waar komt de wijn vandaan?
Al wandelend door de grote hal van de coöperatie zie ik tientallen mannen en vrouwen handmatig en snel de eerder uitgeselecteerde barbatelle tot twee knoppen insnoeien om ze vervolgens automatisch in wortelbosjes te binden. Daarna worden de uiteinden in een bad van groene paraffine gedompeld, de wortels worden machinaal wat ingekort na ze geëtiketteerd te hebben worden ze klaar gemaakt voor het transport in kisten waarin ze worden beschermd door een laag vochtige turf. Vrachtwagens rijden af en aan om ze naar hun eindbestemming te brengen. Wie weet in welke wijngaard en ik welk land ze allemaal terecht zullen komen? Later, als ze volgroeid zijn, zullen enkele onder hen misschien tot grote beroemde wijnen leiden.
Een ding is zeker, de echte wijnboeren weten hoe belangrijk de kwaliteit van een goede wijnstok is, als het daar al misloopt, dan kan geen enkele inspanning nadien dat nog rechttrekken. Ja die barbatelle, die vreemde als een baard uitziende vers gekweekte en geënte dunne wijnwortels, dat is de echte oorsprong van het heerlijke glas wijn in onze hand. Salute!
Mocht je een vakantie naar Friuli Venezia Giulia overwegen kijk dan op www.explorefriuli.com de website van Elbrich Bos, de schrijfster van dit artikel (foto boven). Ze woont en werkt hier als officiële gids en op haar site vind je veel interessante en leuke informatie over deze prachtige nog vrij onbekende regio. Je kunt haar uiteraard ook boeken als gids! Lees meer artikelen van Elbrich op deze site.