Futuristen verklaarden pasta vijand van het volk

Door: Sanne Boortman

Terwijl je ene hand geniet van de aanraking van een gerecht dat uit meer dan tien verschillende smaken bestaat, glijdt je andere hand over een kussentje met de sensuele textuur van gladde rode zijde. De geur van anjers dringt je neus binnen, afkomstig van het parfum dat de ober zojuist in je nek sprayde. Ingenieus geplaatste ventilatoren doen de geur weer snel verdwijnen. Wanneer je een hap neemt van een groene chilipeper tref je hierin een briefje met de krachtige woorden ‘Leef gevaarlijk’.

Na dit Intuïtieve Antipasto dat de avond inluidt, volgt een verticaal geplaatst cilindrisch gehaktbrood met de naam Carneplastico. Het ‘Opgewonden Varken’, bestaande uit salami in een saus van espresso en Eau de Cologne, is een extraatje buiten de kaart. Er komen ook gerechten voorbij die alweer van tafel zijn verdwenen alvorens je er een hap van kunt nemen. Heerlijk toch hoe hierdoor je nieuwsgierigheid wordt aangewakkerd?

Plots schalt een opera van Wagner door de ruimte, als ware het een onverwacht ingrediënt. Gelukzalig sabbel je tenslotte op een gekonfijt aardbeitje dat de tepel vormt van een met Campari doordrenkte ricottaborst.

Nee, dit 14 gangen diner werd niet geserveerd in een pas geopend sterrenrestaurant noch tijdens een fout vrijgezellenfeest. Voor deze ‘serata’, zoals de bijeenkomst door de organisatie werd genoemd, moeten we terug in de tijd, naar de Taverna del Santopalato die in 1931 in Turijn haar deuren opende. In dit met aluminium beklede etablissement dat eerder de associatie met een machinekamer opriep dan met een restaurant, trof je geen slow cooking, maar fast cooking, want hier zwaaiden Futuristen de scepter!

De geestelijk vader van het Futurisme was de dichter Filippo Tommaso Marinetti. Met de publicatie van zijn Futuristisch Manifest in de Parijse krant Le Figaro in 1909, kregen zijn revolutionaire ideeën grote bekendheid. Marinetti wilde afrekenen met de trage, ouderwetse processen uit het verleden en idealiseerde de snelheid en technologie van de toekomst. Het futuristisch gedachtegoed raakte niet alleen de kunst en literatuur, maar alle facetten van het dagelijks leven. Zo ook het voedsel dat de Italianen tot zich namen, want ‘wat we eten en drinken is bepalend voor hoe we denken, dromen en handelen.’

Geen pasta maar pil

Dachten we in Nederland met ons broodje kaas de meest efficiënte lunch van het westelijk halfrond te hebben, Marinetti gaat een stap verder met een nog uit te vinden chemische pil die alle benodigde voedingsstoffen uit de schijf van vijf bevat. De pil moet gratis worden verstrekt door de overheid. Deze ultieme vorm van fastfood in combinatie met de inzet van machines, maakt het leven goedkoper en reduceert de werkdag tot slechts drie uur.

Betekent dit dan niet het einde van diners zoals hierboven beschreven? Integendeel! Het betekent enkel het einde van middelmatige culinaire ervaringen, want middelmatig, dat vonden de futuristen maar niks. De wonderpil staat juist in dienst van de kunsten. Wanneer eten niet langer voedzaam hoeft te zijn en er meer vrije tijd is, kan een diner verworden tot een avondvullend programma met multizintuiglijke ervaringen waarbij kunst en leven versmelten.

Voor de gemiddelde Italiaan die in de deprimerende jaren ‘30 toch al op rantsoen leefde, zal het toekomstbeeld van een pil die de maaltijd moest vervangen geen aanleiding tot grote verontwaardiging geweest zijn. Wat echter op internationaal niveau voor polemiek zorgde, was Marinetti’s besluit om het geliefde, koolhydraatrijke culinaire icoon van Italië tot grootste vijand van het volk uit te roepen!

Pasta gevaarlijk voor Napolitanen

“Wellicht hebben Engelsen profijt van stokvis, roast-beef en pudding, de Nederlanders van gekookt vlees met kaas, de Duitsers van Sauerkraut, gerookte ham en varkensworst; maar de Italianen hebben zeker geen voordeel van pastasciutta.’ Pasta was volgens Marinetti een absurde gastronomische godsdienst. In de geschiedenis vond hij bijval van onder andere de 19e eeuwse Duitse filosoof Schopenhauer die al van mening was dat pasta het voedsel is van berustenden.

In een poging het geheel wetenschappelijk te onderbouwen haalt Marinetti de argumenten van een ‘hele intelligente’ Napolitaanse professor aan, die uiteenzet hoe het eten van spaghetti dan wel rigatoni een disbalans tussen de organen teweegbrengt die geen positief effect heeft op iemands daadkracht. Deze dott. Signorelli is duidelijk geen liefhebber van de al dente bereiding van pasta, want volgens hem wordt het deegwaar al in de mond verteerd door het speeksel zonder dat erop gekauwd hoeft te worden. De alvleesklier en lever kunnen niet anders dan machteloos toekijken. Dit geldt vooral voor de Napolitanen die sinds de 17e eeuw de bijnaam ‘Mangiamaccheroni’ kregen. Dat ze die eeuwenlang voornamelijk met de hand aten als streetfood mocht zelfs bij de bestek schuwende futuristen niet baten.

Met hun levenslust hadden juist de inwoners van Napels het meeste van pasta te vrezen. In het verleden bracht de stad strijdvaardige helden, inspirerende kunstenaars en meeslepende redenaars voort. Pasta maakte hun inmiddels ironisch, sceptisch en sentimenteel en drukte hun enthousiasme de kop in. ‘De engelen in het Paradijs eten niets anders dan spaghetti met tomatensaus’ opperde de burgemeester van Napels nog. ‘Dat is slechts bewijs van de onsmakelijke monotonie van het Paradijs en het Leven van de Engelen’ antwoordde Marinetti.

Ciao pasta, benvenuto riso

Wat moesten de Italianen dan wel eten zolang Marinetti’s wonderpil niet was uitgevonden? Rijst! Het voorbereidende werk had Benito Mussolini al gedaan. Marinetti’s pastaban sloot aan bij diens campagne om rijst tot de Nationale lievelingskoolhydraat te promoveren. Granen voor pasta werden grotendeels van buitenaf geïmporteerd en waren kostbaar. ‘Buy Local’ was het devies! Of eigenlijk ‘koop lokaal’, want de nationalistische futuristen hielden niet van buitenlandse woorden. Zelfs een bar werd voortaan quisibeve (hierdrinktmen) genoemd.

Mussolini en Marinetti werkten aan het eind van WO I nauw samen aan het oprichten van de fascistische partij. Vanaf de jaren twintig distantieerde Marinetti zich van de man die zich later Il Duce zou laten noemen en haalde de band enkel op wanneer dat zijn persoonlijk doel diende zoals in de kruistocht tegen pasta. Overigens zou Mussolini nooit aan een futuristische ‘serata’ deelnemen. Om zoveel mogelijk kunstenaars te vriend te houden, bond hij zich liever niet aan een specifieke kunststroming. Of was het vanwege zijn slechte tafelmanieren en maagzweer? Dat geheim gaf hij liever niet prijs, want het zou zijn imago wel eens kunnen schaden.

Foodporn avant la lettre

En is Marinetti in zijn doel geslaagd? Hij zal niet echt gedacht hebben dat mensen ooit gevoed zouden kunnen worden door golven uit de radio. Maar een futuristische ‘serata’ zoals hierboven beschreven, staat niet ver van een culinaire ervaring in een experimenteel sterrenrestaurant. Met een stuk minder vlees wel te verstaan. Marinetti’s theorieën waren dan ook niet gebaseerd op gefundeerde wetenschappelijke onderzoeken naar wat wel of niet gezond was voor het menselijk lichaam. Was dat wel zo geweest dan hadden we vandaag de dag wellicht een stuk minder pasta gegeten. De voorverpakte courgettespaghetti in de schappen van de supermarkt zou voor hem een schrale troost geweest zijn.

Blijer zal hij geweest zijn met Instagram. Zelfs een futurist had niet kunnen bedenken dat er ooit een dergelijk medium zou bestaan. In razend tempo worden foto’s van gerechten gedeeld waarbij vorm en esthetiek belangrijker zijn dan smaak. Als een gerecht dat voor je neus wordt gezet en snel weer weggehaald alvorens je een hap kan nemen. De tag #foodporn, of beter, #cibopornografico, was op het futuristisch 14-gangendiner in elk geval volledig van toepassing geweest.