Ode aan de Italiaanse vrouw op vrouwendag

Italië verstaat de kunst der adoratie. Leiders worden op een voetstuk geplaatst en heiligen aanbeden. Maar het zijn diezelfde Italianen die weten dat achter elke sterke man… Je weet wel. Het is daarom dat internationale vrouwendag (8 maart) in dit land groots gevierd wordt, als is het maar met een bosje mimosa voor la mamma. Wat weet jij van de koninginnen van Italië?

Met onze eigen moeders en oppermoeder Maria hebben we de Italiaanse liefde voor de vrouw in de kern gevat. Een sterkere liefde is amper denkbaar. Daarom plaatsen wij hier een ode aan bekende en wellicht minder bekende Italiaanse vrouwen.

La Lolo

16 januari 2023 overleed Luigia Lollobrigida – zeg maar Gina. De wereldberoemde actrice, fotograaf en beeldhouwer werd 95 jaar. ‘La Lollo’ werd geboren in het kleine bergdorpje Subiaco en begon haar carrière als model. Haar deelname aan de Miss Italië-verkiezing – ze won niet! – leverde haar belangrijke contacten op in de filmwereld, met een paar komische en romantische rollen tot gevolg. In 1955 volgde het grootste filmsucces met The World’s Most Beautiful Woman, waarin Lollobrigida een operazangeres speelt. Ja, ze kon acteren, maar haar uiterlijk was daarbij een lust én last.

Ze gold als het eerste grote Europese sekssymbool van na de Tweede Wereldoorlog en werd gezien als de Europese tegenhanger van Marilyn Monroe. Dat sensuele succes kon ze niet altijd waarderen. In de jaren 70 trok Gina Lollobrigida zich grotendeels terug uit de filmwereld om andere ambities voorrang te geven, zoals de fotografie en kunst.

Van recenter datum is haar politieke activiteit, maar toen ook op dat podium haar ‘sexy’ verleden zich tegen haar keerde, verkoos ze een rustige ouwe dag op haar Siciliaanse landgoed met haar – ahum – 60 jaar jongere minnaar. Gelukkig hebben we de plaatjes nog van deze veelzijdige en krachtige diva. En de sla, niet te vergeten: lollo rosso.

Elena Cornaro Piscopia

De eerste vrouwelijke student in Nederland wordt op veel universiteiten nog altijd geroemd, Aletta Jacobs. Elena Cornaro Piscopia, dochter van een adellijke familie uit Venetië, ging haar voor. In 1678 behaalde zij haar diploma aan de Universiteit van Padua, een wereldprimeur. Eigenlijk wilde ze theologie studeren, maar dat vakgebied was toen nog exclusief voorbehouden aan mannen. Filosofie was het alternatief, met een proefschrift over Aristoteles. Padua herinnert deze slimme voorvechter.

Donatella Versace

Vreemd misschien, maar de meeste vrouwenkleding ontstaat nog altijd in het mannelijk brein. Er zijn gelukkig uitzonderingen, want het avantgardistische modemerk van ontwerpster Elsa Schiaparelli was lange tijd een geduchte rivaal van Chanel. Het beleefde zijn grootste furore tijdens de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw. Alberta Ferretti was niet alleen een vakkundige ontwerper, ze wist ook te ondernemen. Het merk Ferretti ging de hele wereld over.

En vergeet Donatella Versace niet! Zij is niet alleen de zus van de in 1997 doodgeschoten Gianni Versace, ze heeft op persoonlijke titel ook een grote bijdrage geleverd aan de Italiaanse en wereldwijde fashion. Donatella Versace begon met het ontwerpen van accessoires en kinderkleding, maar nam uiteindelijk de taken van haar broer over.

Margherita di Savoia

Ook zo’n zin in een pizza met tomaat, mozzarella en basilicum? Die eenvoudige, maar heerlijke Napolitaanse pizza – met de kleuren van de Italiaanse vlag – is vernoemd naar de eerste koningin van Italië, Margherita di Savoia. Ze was getrouwd met koning Umberto I. Omdat zijn vader weduwnaar was toen hij koning werd, was het Margherita di Savoia die de geschiedenis zou ingaan als eerste koningin van Italië. Ze hield van kunst en steunde derhalve vele kunstenaars en schrijvers in die tijd. Bovendien was ze erg actief voor het Rode Kruis en andere goede doelen. Dat maakt haar nog altijd erg geliefd. Italië denkt aan haar, bij iedere pizzahap.

Sophia Loren

De meest geliefde filmster ter wereld kreeg het niet cadeau. Sophia Loren werd in 1934 geboren als oudste dochter in een straatarm gezin in Napels. Die armoede prikkelde haar fantasie. Cary Grant, Rita Hayworth en Gene Kelly; zij wilde doen wat zij deden. En Loren kreeg gelijk. Ze begon haar carrière als succesvolle ster in de populaire fotoromanzi (beeldromannetjes) in de jaren vijftig en het was zakenman Carlo Ponti, die de diva in spe aan de juiste filmmakers koppelde. Hoe de 90-jarige filmster terugkijkt op haar succes? “Everything you see, I owe to spaghetti.”

Tina Anselmi

Ze was tijdens de Tweede Wereldoorlog als dertienjarig meisje actief in het verzet. Over die tijd schreef ze later meerdere boeken, maar het inspireerde haar ook om de politiek in te gaan. In 1968 werd ze parlementslid en acht jaar later zelfs de eerste vrouwelijke minister in een Italiaanse regering. Met een eigen postzegel leeft Tina Anselmi voort.

Plautilla Nelli

Talent of niet, vrouwelijke schilders kregen in de Renaissance weinig kansen. Italiaanse meesters domineerden, als gevolg van sterke sociale wetten. Slechts een enkeling wist zich als ‘meesteres’ te manifesteren, zoals Plautilla Nelli uit Florence. Zij ging op haar veertiende het klooster in volgde de leer van een Dominicaanse broeder die er veel belang aan hechtte dat nonnen leerden schilderen om zo het christendom te verspreiden. Nelli bleek het meest getalenteerd en wist bijzondere werken te verkopen aan adellieden, waaronder een zeven meter lang Laatste Avondmaal.

Ook het wonderkind Sofonisba Anguissola kreeg veel waardering voor haar schilderingen, niet in de minste plaats omdat ze bevriend was met Michelangelo. De twee correspondeerden veel over het werk en Anguissola werd als portretschilder aangesteld aan het hof van de koning van Spanje.

Samantha Cristoforetti

Herinner je je de eerste maanwandeling nog? Neil Armstrong sprak de legendarische woorden “It’s one small step for man…” Samantha Cristoforetti uit Milaan volgde min of meer in zijn voetsporen. Deze luchtvaartingenieur was in 2014 de eerste Italiaanse vrouw in de ruimte. Ze verbleef namens de ESA 199 dagen in het International Space Station. Italië was apetrots op deze ‘small step for womankind’.

Mina Anna Mazzini

Met één hitje in Nederland (Heisser Sand, 1962) is de bekendheid van zangeres Mina hier logischerwijze niet echt groot. In Italië daarentegen wordt haar naam nog altijd met vier hoofdletters geschreven. Een ode in een paar zinnen op deze pagina is dan ook een belediging. Excuus. Zo is Mina de enige Italiaanse artiest die in zes verschillende decennia met een album op nummer 1 heeft gestaan in Italië. Dat succes begon in 1959 met het rock ’n roll-nummer Tintarella di Luna, maar in de jaren die volgen laat ze, ook door haar stembereik van vier octaven, horen wat ze nog meer in huis heeft. E se domani toont bijvoorbeeld haar gevoelige kant. In 1978 trok ze zich terug uit de publiciteit, maar haar liedjes klinken nog altijd op de radiozenders.

Giorgia Meloni

“Io sono Giorgia, sono una donna, sono una madre, sono italiana, sono cristiana.” Met die woorden (Ik ben Giorgia, een dochter, een moeder, Italiaanse en christen) liet de eerste vrouwelijke premier van Italië in 2022 direct van zich horen. Ze is partijleider van de Italiaanse nationaal-conservatieve partij Fratelli d’Italia en weet zich gesteund door een enorme vrouwelijke achterban. Meloni werd geboren in de Romeinse arbeiderswijk Garbatella en raakte al op jonge leeftijd betrokken in de rechtse politiek. Extreem rechts zelfs, want de jeugdbeweging MSI borduurde voort op het gedachtegoed van dictator Mussolini. Op latere leeftijd nam ze afstand van het fascisme, maar de kersverse powervrouw staat nog altijd voor ‘Italië Eerst’.

8 maart: Mimosa

Onze kleine ode aan de grote vrouwen van Italië staat uiteraard niet in verhouding tot de nationale feminiene beweging in de afgelopen eeuwen. Vele, vele andere Italiaanse vrouwen hebben hun steentje bijgedragen en verdienen eer, zo niet alle vrouwen. Laat dat een reden zijn om, de genderdiscussies ten spijt, vrouwen een tribuut te geven op 8 maart. Mimosa, wellicht?

Ach, liefdevolle rozen zijn uiteraard ook prima, maar de gele bloemen van de mimosa, die wij beter kennen als kruidje-roer-me-niet, staan in Italië voor de onderlinge solidariteit van vrouwen. Ze zijn als het ware het symbool voor de vrouw zelf: kwetsbaar, maar toch bloeien ze na een koude winter als eerste weer op. Ze krijgt de takjes dan ook niet alleen van haar partner of kinderen, maar ook van haar vriendin of de buurvrouw. En daar blijft het niet bij, want la Festa della Donna wordt ook gevierd met officiële ontmoetingen, etentjes en andere feestelijke activiteiten. En wat willen de dames drinken? Een cocktail van mimosa!