Italië respecteert ouderen. Senioren tot hoge leeftijd actief

Il Giornale wijst je al meer dan tien jaar graag de weg naar en in Italië. Per la dolce vita, zogezegd. En hoewel we weten dat het gras in Toscane echt niet altijd groener is dan dat op onze Heuvelrug, beschouwen we De Laars per definitie als ‘het goede leven’. Neem de ouderen. In Nederland weggezet achter de geraniums, in Italië krijgen ze een voetstuk. Maar oud baart ook zorg(en). 

Het is een cultuurverschil van jewelste, schrijf ik met enige Hollandse gêne. Hier is een maatschappij ontstaan, waarin de 65-plusser vooral moet genieten van zijn rustige ouwe dag. Hij is klaar, strijkt zijn pensioen op en wordt geacht de nieuwe generatie niet voor de voeten te lopen. Hoewel de hoge werkloosheid op dit moment noodgedwongen ruimte creëert voor pensionado’s die willen blijven werken, moeten we daar vooral geen gewoonte van maken.

Nee, de arbeider heeft gewerkt en gespaard, en moet na zijn 65ste vooral gaan genieten van het leven. Hoe anders is dat in Italië, waar het genieten des levens überhaupt al met de paplepel wordt gevoerd. Daar geldt de moraal: niet wachten op later, want leven en genieten doen we vandaag. En zij die langer leven, leve hoog bovendien, indachtig het bekende verjaardagsliedje. Silvio Berlusconi is misschien niet het meest stijlvolle voorbeeld, maar de oud-premier timmerde tot aan zijn overlijden op 86-jarige leeftijd in 2023 nog driftig aan de weg.

Ook in het bedrijfsleven in Italië zijn de zeventigers en tachtigers niet weg te denken. Deze nestors worden gezien als inspiratoren, maar vaak ook als de ziel en het geweten van de onderneming. Zij verdienen respect en hebben niet zelden nog een stevige vinger in de pap. Daarover gesproken: ook la mamma in de keuken wordt als la nonna zelfs geëerd om haar kookkunsten. Al is ze 92 jaar, haar pollepel is als een scepter zo heilig.

Bob Witjas (84), Belviso Cosmetics

Vooruit, de geschetste situatie oogt weliswaar zwartwit en de stigmatiserende clichés zijn vandaag de dag onfatsoenlijk, maar ze kleuren het genoemde verschil in arbeidsethos. Het Italiaanse erepodium voor welwillende ouderen zou Nederland moeten inspireren. “Maar dat willen is wel erg belangrijk in dit verhaal.” Bob Witjas reageert stellig vanuit Italië. Ik hoor de stem van een 58-jarige, maar Witjas telt al 84 levensjaren. Hij wil van een ouwe dag niet weten.

“Weet je wat het is? Veel ouderen in Nederland láten zich ook een beetje achter die geraniums plaatsen, terwijl ze nog best wat zouden willen doen. Kom op dan, zou ik zeggen. Actie! Dat doen mijn leeftijdsgenoten in Italië ook. Ze blijven denken en doen, waardoor je ook blijft meetellen. Het is goed voor de gezondheid bovendien, want ze worden best oud in de kustregio waar wij een vakantiehuisje hebben.

Oké, ik heb misschien makkelijk praten omdat lichaam en geest mij goed gezind zijn, maar ik ben gewoon geen stilzitter. Na een carrière in de damesconfectie en IT ben ik vier jaar geleden begonnen als vertegenwoordiger voor Italiaanse cosmeticaproducten. Ja, daar had ik zin in. Bovendien was ik tevreden over de gezichtsverzorging van Cera di Cupra. Een topmerk. Maar toen ik hoorde dat ze geen distributeur hadden, heb ik mezelf aangeboden. Denk je dat ze daar vroegen naar mijn leeftijd? Welnee, joh. Dat interesseert ze niet. Inmiddels doe ik het vier jaar en, ondanks de lastige, verzadigde markt, gaat dat best leuk.

Dat is trouwens niet het enige, want ik vind het ook nog steeds heel fijn om vrijwilligerswerk te doen.” “Wist je wat ook een belangrijke factor is in Italië? Veel ouderen maken nog deel uit van de familie. Ze tellen echt mee en worden zelfs in huis opgenomen. Dat contact tussen meerdere generaties maakt ook dat zij jong en vitaal blijven. Wanneer je ze loslaat en apart zet, raak je ze kwijt. Dan gaat het laatste stukje van het leven wel erg hard, hoor. Dat laat ik me echt niet gebeuren, want ik heb er nog heel veel zin in, en met mij gelukkig heel veel Italianen.” 

Frits Hemerik (79), La Dolce Casa

Soortgelijk zijn de ervaringen van Frits Hemerik in het land van het goede (ouderen)leven. Hij woonde er twaalf jaar en plukte de vruchten van een ondernemend leven.

“Ja, dat had ik zelf ook niet gedacht toen ik op mijn 56ste met pensioen ging. Het bedrijf ging reorganiseren en ik mocht eruit, onder ideale omstandigheden. Vervolgens zijn mijn vrouw en ik naar Italië getrokken. In eerste instantie om lekker te ontspannen en te genieten, maar al snel merkte ik dat ik rusteloos was. Via-via ben ik weer gaan doen wat ik daarvoor al deed, maar er kwamen ook andere dingen op mijn pad. Daarbij liet ik  me leiden door mijn eigen onderbuik en door wat ik de Italianen zag doen. Ook zij blijven actief en dat is heel goed voor hun gezondheid. Je moet die prikkels blijven krijgen en desnoods bewust opzoeken. Met een kruiswoordpuzzel in je stoel zitten kom je er niet.

Maar ik zag ook dat andere cultuurverschil. Als er weer eens een feest was bij ons in het dorp, dan kwam jong en oud. En niet de jongeren aan die tafel en de ouderen aan die andere tafel. Nee, kleinkinderen zaten zij aan zij met opa of oma. Die familieband is over het algemeen veel sterker en socialer dan in Nederland. En kijk eens naar hun kleding: de oudjes zijn nog verzorgd. Top! Er wordt zelfs nog een beetje geflirt hier en daar, haha. En ik? Nou ja, wij kwamen na twaalf jaar terug naar Nederland, vooral om dichtbij de kinderen en kleinkinderen te zijn. En daarnaast heb ik in 2017 nog een bv opgericht, La Dolce Casa, om mensen te helpen met woonwensen in Italië. Ja, min of meer geïnspireerd door de Italianen, want daar heb je geen leeftijd.”     

Vergrijzing

De feiten liegen er niet om, la dolce vita vertaalt zich in een levensverwachting van 84 jaar. Daarmee wordt de gemiddelde Italiaan dus ouder dan de meeste andere Europeanen, maar… De lust komt met een last. De vergrijzing zal de komende jaren namelijk een groot probleem zijn in dit land. Ouderen worden ouder en niet altijd zonder gebreken, terwijl de jonge aanwas stokt. De overheid buigt zich op dit moment over de sombere toekomstscenario’s op Gezondheidszorg.

Terug naar de cijfers. Vooral op Sardinië duurt het goede leven lang. Het eiland telt relatief duizend maal zoveel honderdjarigen als Amerika. En het is wat de dokter zegt: beweging en voeding spelen hierbij de belangrijkste rol, maar ook het klimaat, de participatiesamenleving en stress vormen belangrijke factoren. Is het te warm? Rust. Italianen wandelen vrij veel, veelal noodgedwongen. Op Sardinië komen mensen al snel aan zes tot acht kilometer per dag, terwijl de meeste ouderen in Nederland onder de twee kilometer blijven.

Het mediterrane dieet, met veel groenten uit eigen tuin en dagelijks een glas wijn, blijkt goed voor hart- en bloedvaten. Dat hoef je de bewoners van Pioppi niet te zeggen. Zij leven zo gezond dat er een dieet naar het dorp genoemd is. Bij de Pioppi-aanpak draait het om discipline en het totaalplaatje, dus op de juiste momenten slapen, bewegen en genieten. En wat staat er op het menu: zelf verbouwd en vers gevangen. 

Ouderenzorg

Italië heeft een van de hoogste seniorenpopulaties ter wereld. Volgens een recente studie zal het aantal niet-zelfredzame ouderen er verdubbelen tot bijna 5 miljoen. En dat op een bevolking van 60 miljoen. De studie is gemaakt door statisticus Daniele Grechi van de Universiteit van Insubria in Varese. “Binnen tien jaar zullen we een demografische achteruitgang van 80 procent van de werkende Italianen zien, met pieken van 94 procent in gemeenten in ruraal gebied. In 2050 zal de verhouding tussen Italianen in de werkende en niet-werkende leeftijd ongeveer één op één zijn. De gezondheidszorg en de gemeenten zullen dus te maken krijgen met angstaanjagende kosten.

Biella

Biella, een stadje met 45.000 inwoners in Piemonte staat nu te boek als de oudste van Italië. Er zijn 282 senioren ouder dan 65 jaar voor elke 100 jongeren van 10 tot 14 jaar. Raadslid Isabella Scaramuzzi: “We werken eraan om ouderen zelfstandig te laten wonen. Exploitanten en maatschappelijk werkers houden zich bezig met het steeds verder personaliseren van de thuiszorg. Daarbij worden gesteund door vele vrijwilligersverenigingen, gevormd door 60-plussers, deels gepensioneerd, die zich graag inzetten voor anderen.” (Bron: Binnenlands Bestuur, Cristina Bellon)   

Voorzitter (72) supersub

In Italië zitten ze op seniore leeftijd dus niet achter de geraniums. Op een zonnige zondagmiddag in het noorden van de regio Puglia, stond de voetbalwedstrijd Stornara tegen Ascoli Satriano op het programma. Toen de toeschouwers de 72-jarige voorzitter van Ascoli opeens zagen warmlopen langs de lijn, gingen de wenkbrauwen al flink omhoog. Nog groter was de verbazing toen hij met nummer 51 (zijn geboortejaar) twintig minuten voor tijd het veld in kwam, een 50 jaar jongere tegenstander uitkapte en vervolgens een pass gaf die een doelpunt inleidde! Sebastiano Posillipo liet weten dat zijn droom uitkwam en dat hij er al een tijd voor trainde. Zijn team stond al ruim voor en het kampioenschap was in zicht. Hij had op tien minuten speeltijd gerekend, maar door een blessure van een teamgenoot werden het er twintig. Sebastiano liet meteen weten dat het niet zijn laatste optreden zal zijn… Vitalianen noemen wij ze. Actieve Italiaanse senioren die volop meedoen.