Italiaanse messen komen uit Maniago. Maar ook IJs!
Wat hebben de films Braveheart, Rambo en Robin Hood; Prince of Thieves gemeen? Ze spelen zich allemaal af in andere eeuwen en op verschillende plekken in de wereld. De stoere hoofdrolspelers zouden hun gevechten echter niet kunnen voeren zonder hun wapens. Het beroemde zwaard van Mel Gibson, het scherpe mes van Silvester Stallone, maar ook de pijlen van Kevin Costner, ze komen allemaal uit het onbekende en op zich nietszeggende dorpje Maniago in de regio Friuli Venezia Giulia in Noordoost-Italië
Maar zo nietszeggend is Maniago totaal niet. In dit stadje, aan de voet van de Karnische vooralpen, werden al eeuwen geleden allerlei soorten messen, zwaarden en dolken geproduceerd. Je kunt rustig zeggen dat het stadje tegenwoordig verantwoordelijk is voor de grootste messenproductie van Italië.
Messen en ijzerwaren in alle soorten en maten
Je kunt het zo gek niet bedenken of er zijn wel beroepen die van de scherpe voorwerpen uit Maniago gebruik maken. Denk aan koks, slagers, kappers, boeren, tuinlieden, chirurgen, dierenartsen, zeelieden, jagers, bouwlieden, metselaren, diepzeeduikers enz, verspreid over de hele wereld. In Maniago draait alles om messen. Zo’n 70 verschillende fabrieken maken dagelijks niet alleen (zak) messen, maar ook kurkentrekkers, scharen, bestek, landbouwgereedschap en operatie- instrumenten. Ze bieden werk aan bijna 2.000 mensen.
IJzermijnen
Waarom is juist hier, in dit stadje van nog net geen 12.000 inwoners in de provincie Pordenone, deze traditie geboren? Maniago ligt aan de grens van de Karnische Alpen. In Oostenrijk, aan de andere kant van deze Alpen, zijn vele ijzerertsmineraalmijnen te vinden. Deze belangrijke grondstof voor het maken van ijzer, vindt al sinds jaar en dag, door de valleien zijn weg naar het zuiden. De Romeinen maakten er al gebruik van en stichtten nog steeds bestaande dorpjes die met Forni (ovens) beginnen.
Zwaarden voor de Serenissima
In het centrum van Maniago zie je onder de Loggia van het oude gerechtshof een prachtige fresco. Vrouwe Justitia zit op een leeuw (het symbool van San Marco, de beschermheilige van Venetië) en houdt in haar ene hand een weegschaal vast, en in haar andere hand een zwaard. Hiermee laat ze zien dat de machtige Republiek ook hier het recht wilde handhaven. Het is haast geen toeval dat nou net de zwaarden voor de Serenissima (zo werd de Republiek Venetië genoemd) hier gemaakt zouden worden. En dat zit zo.
Houten palen voor Venetië
De echte omslag voor Maniago begon begin vijftiende eeuw. Toen werd het Friulaanse deel van de regio Friuli Venezia Giulia veroverd door de machtige Republiek van Venetië. De beroemde haven- en handelsstad, voelde zich bedreigd door het Heilige Roomse en later Habsburgse Rijk. In deze tijd waren er ook tientallen aanvallen van het gevreesde Ottomaanse leger. De Serenissima had een soort “kussentje” nodig dat Venetië kon beschermen tegen deze oprukkende en op macht beluste volken.
De vele bossen in Friuli waren een extra voordeel. Via de talrijke rivieren die uitmonden in de Venetiaanse lagune, werden de boomstammen afkomstig uit de Karnische (voor) alpen naar Venetië getransporteerd. Die werden onder andere voor de befaamde zeevloot gebruikt. Duizenden houten palen werden ook gebruikt voor groei van Venetië, dat zoals je weet midden in de lagune op zeewater en kleine eilandjes is gebouwd.
In deze roerige tijd besloot Nicolò di Maniago, een lid van de adellijke familie die al twee eeuwen aan de lokale macht was, het water van het riviertje Còlvera te kanaliseren. Hiermee kon hij de droge vlakte irrigeren voor de landbouw maar ook molens en zagerijen bouwen. Nadat het kanaal was aangelegd, ontdekten de inwoners van Maniago dat de watermolens ook konden worden ingezet voor het smeden van ijzer. De bodem werd namelijk steeds vruchtbaarder en daarmee steeg de vraag naar landbouwgereedschap.
Van Favri da gros naar Favri da Fin
De smeden van het ijzeren landbouwgereedschap werden Favri da gros genoemd, smeden van grof gereedschap. Aan de machtige Republiek van Venetië hadden ze een steeds grotere klant want na het gereedschap stijgt ook de vraag naar wapentuig voor de verschillende oorlogen. De productie wordt uitgebreid met onder andere zwaarden, speren, lansen en hellebaarden.
Als er even vrede was werd de aandacht gericht op andere scherpe voorwerpen zoals bestek. Het eten met bestek wordt tijdens de renaissance steeds gebruikelijker. De tafelmanieren van keizers, koningen en adellijke families verspreidden zich naar het gewone volk. De ijzersmeden uit Maniago maakten steeds verfijndere ijzerwaren. Het vak van Favri da fin, smeden van fijn gereedschap, was geboren.
Albert Marx uit Solingen
Driehonderd jaar lang werkten vele families uit Maniago voor de Republiek van Venetië. Maar begin 20e eeuw kwam de messenproductie pas echt goed van de grond. Met dank aan het innovatieve zakeninstinct van de Duitse ondernemer Albert Marx. Hij had al veel ervaring met het produceren van messen in zijn fabriek in Solingen. Nog steeds dé messenstad van Duitsland.
In 1907 opende hij de eerste echte fabriek. Dankzij elektrisch aangedreven machines, was het mogelijk sneller en eenvoudiger grote oplagen snijgereedschap te produceren. De fabriek CO.RI.CA.MA (Coltellerie Riunite Caslino Maniago), was geboren en zorgde in Maniago voor een echte revolutie.
Het MAFC IJzerwaren Museum
In wat ooit de eerste Coricama fabriek van Maniago was, zetelt tegenwoordig het MAFC (Museo dell’arte fabbrile e delle coltellerie). Het is een prachtig, twee verdiepingen tellende gemoderniseerd museum. Hier kun je de hele ontwikkeling van landbouw- en snijgereedschap bekijken. Van nagebouwde scenes van hoe het er in de eerste smederijen aan toeging, tot aan moderne vitrines en touchscreens, die de laatste snufjes laten zien.
Van stilettomes naar stilettohak
Wist je dat het beroemde stilettomes ook uit Maniago afkomstig is? Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog namen Amerikaanse soldaten zo’n uitklap zakmes mee naar huis als souvenir. Hun scherpte en beroemdheid zorgde ervoor dat eind jaren vijftig in Amerika, voor het eerst de puntige en dunne hakken van minstens 7 cm hoog, stilettohakken werden genoemd. Mocht de Justitia van Maniago dat van tevoren allemaal geweten hebben, dan had ze zich wellicht met een paar stilettohakken laten afbeelden en niet met sandaaltjes
IJsverkopers uit Maniago veroveren Europa
Maniago is niet alleen bekend van de messen. Het stadje ligt ingeklemd tussen twee uitlopers van de rivier Meduna. Het is niet een echt vruchtbaar gebied, dat met name bestaat uit stenen en grint die door deze rivier uit de bergen richting het zuiden worden meegevoerd. Deze streek wordt dan ook Magredi genoemd, dat staat voor ‘magere aarde’. Het bewerken van deze schrale grond kost veel tijd en moeite. De twee Wereldoorlogen in de vorige eeuw en de desastreuze gevolgen daarvan, maakten het niet makkelijker. Veel boeren werden werkeloos en besloten in het buitenland een carrièreswitch te wagen. Ze wierpen zich op het maken van heerlijk Italiaanse ijs, en begonnen een ijssalon ergens in Noord-Europa waaronder ook in Nederland. Zo komt het dat Maniago met trots kan zeggen beroemd te zijn als de bekendste ijs-en ijzerstad van Italië!
Om zich van hun internationale concurrenten te onderscheiden, besloten de grootste namen uit de Italiaanse messenwereld zoals Fox Knives, Lionsteel, Tecnocut en Mercury samen te werken onder hun eigen merknaam. Hun samenwerkingsverband genaamd Mikita (Maniago Innovation Knives Italy) is ontstaan nadat deze vier grote namen besloten ideeën en kennis uit te wisselen. Om zich internationaal te kunnen promoten en onderscheiden, bestaat sinds 2008 hun merknaam MKM – Maniago Knife Makers. Het merk staat garant voor hoge kwaliteit en echt Italiaans design.
Jouw gids in Friuli
Mocht je een vakantie naar Friuli Venezia Giulia overwegen, kijk dan op de website www.explorefriuli.com van Elbrich Bos, de schrijfster van dit artikel. Ze woont en werkt hier als officiële gids en op haar site vind je veel interessante en leuke informatie over deze prachtige nog vrij onbekende regio. Je kunt haar uiteraard ook boeken als gids!
Lees meer verhalen van Elbrich op de site. Onder meer haar persoonlijke verhaal, winter- en bergsport in Friuli, het verhaal van de wijnstokken, en het klokkendorp Pesariis.
