Fabels, mysteries en fake news in Italië

Nepnieuws is de afgelopen jaren een wereldwijd begrip geworden. Vlogen de pijlen in de VS gedurende het Trump-bewind over en weer tussen politiek en journalistiek, in Nederland kreeg de publieke omroep er (onterecht) van langs. Ook in Italië veranderden uitroeptekens af en toe in vraagtekens. In het land van Pinokkio zijn de neuzen over het algemeen trouwens een stukje langer. We gingen op zoek naar de Fabels, mysteries en fake news in Italië.

Het was de Canadees Craig Silverman die in 2004 met zijn blog ‘Regret the error’ min of meer de aanval opende op de pers. Hij verzamelde journalistieke blunders, naar eigen zeggen om de media te helpen. Eerst waren het vergissingen en tikfoutjes, maar de toon werd steeds vijandiger en het begrip ‘fake news’ ging uiteindelijk een eigen leven leiden. Het werd koren op de molen voor president Trump.

Italië was met zijn president Berlusconi Trump al voorgegaan. De oprichter van het mediaplatform Mediaset riep in de vorige eeuw immers al de schijn van belangenverstrengeling over zich af. Niet zelden was het in Italië zoeken naar de waarheid en de kracht van de macht. Oppositiepartijen schoten vele pijlen, maar de multimiljardair wist ze vaak te ontwijken. Sterker nog, de Italianen bleven de hardwerkende populist met zijn grote beloften trouw. De oppositie was ‘fake’.  

Moordzaken  

Wanneer we het begrip nepnieuws wat breder trekken past het eigenlijk uitstekend in dit land van corruptie en maffia, van sagen en legenden, en van mysteries en complotten. Wanneer we eerlijk zijn (of doen alsof), kunnen we wel stellen dat aan ieder monument in Italië minstens tien spannende verhalen hangen. Italianen geloven namelijk maar wat graag in sprookjes en hebben een rijke fantasie.

Zo worden boeken over spannende misdaden en moordzaken gevreten. Neem het bombardement op de Piazza Fontana in Milaan, in 1969. Daarbij vielen tientallen doden en gewonden, maar de dader is nooit gepakt. Ja, er werd naar links en rechts gewezen, en er waren veroordelingen, maar die werden later weer teniet gedaan.

Nog bloederiger is het onopgeloste dossier ‘Il Mostro di Firenze’ (Het monster van Florence), dat speelde in de jaren 70 en 80. Deze moordenaar had het vooral voorzien op koppels, die in een geparkeerde auto zaten. Ze werden van dichtbij doodgeschoten en verminkt.

En wat te denken van het zwarte strand van Ostia? Hier vonden meerdere mensen onder verdachte omstandigheden de dood, onder wie dichter en filmmaker Pier Paolo Pasolini.

Tragische actualiteiten

Het zijn stuk voor stuk tragische, historische actualiteiten die Italianen tot op de dag van vandaag blijven boeien, maar waarbij feiten steeds meer opgaan in nevelen. Het geheugen laat ons in de steek, de fantasie (lees nepnieuws) slaat toe.

Gelukkig zijn er in de fake-categorie ook wat verjaarde en minder bloederige zaken op te rakelen, zoals de spookabdij van Lucedio in Piemonte. Het werd gebouwd door Cisternische monniken in 1123 en het heeft een griezelige geschiedenis. Wanneer het hier mistig is, willen spookachtige monniken nog wel eens opduiken. Er staat een pilaar die altijd nat is, naar men zegt omdat ze ‘huilt’ om alle slechte dingen die hier zijn gebeurd. En er zouden in de crypte gemummificeerde lichamen van voormalige abten verborgen liggen.

Onverklaarbare branden

Van recentere datum is een reeks onverklaarbare branden en bizarre elektrische activiteiten in het noordwesten van Sicilië. Televisies, keukenapparatuur en ook niet-verbonden elektrische draden gingen in 2004 spontaan in vlammen op. En dat niet alleen: auto’s gingen zelf op slot op en mobiele telefoons gingen over zonder te worden gebeld. In duivels, ufo’s en klopgeesten werd de verklaring gezocht, maar deskundigen kwamen niet verder dan statische elektrische ladingen.  

Raadselen van Mona Lisa

Ook de Italiaanse cultuursector wil ons nog wel eens op het verkeerde been zetten of misleiden. De Da Vinci Code en het Bernini Mysterie zijn daarvan een goed voorbeeld, maar ook de Mona Lisa heeft haar raadselen. Over haar lach gaan vele (nep)verhalen en waarom maakte Leonardo da Vinci het portret eigenlijk nooit af? Verschillende kunstkenners maakten door de eeuwen heen ‘fake news’ met hun analyse, maar nu zijn er twee artsen die het ‘ware’ antwoord brengen. Zij analyseerden een rode krijttekening van Giovanni Ambrogio Figino waarop Leonardo da Vinci staat geportretteerd en vonden in de afgebeelde klauwhand aanwijzingen voor een zenuwbeschadiging in de rechterarm. Dat zou de reden kunnen zijn waarom de Mona Lisa nooit is afgemaakt. Waar of niet waar?

Corona

Dat fabels, fictie en nepnieuws van alle tijden zijn, bewijst de coronapandemie. Zo bleef één dorp binnen de noordelijke coronahaard in Italië vorig jaar lange tijd gespaard. In Ferrera Erbognone kreeg het virus geen vat op de 1200 inwoners. Wat toeval was voor de een, was een mirakel voor de ander. Burgemeester Fassina relativeerde de wilde verhalen in de media: “Niks genetische afwijking! We zijn net als iedereen, maar omdat onze inwoners op leeftijd zijn en meer risico lopen, hebben ze zich gewoon extra goed gehouden aan de voorschriften.” Het ‘Ferrera-mysterie’ was van korte duur.

En dan zijn er uiteraard ook van die journalisten die zich in hun Italiaanse Fabeltjeskrant laten meeslepen door de vreemdste theorieën door het vermoeden uit te spreken dat andere Europese landen zich aan een medische omerta (stilzwijgen) houden. Ze zouden, zoals Siciliaanse criminelen in hun omerta, de werkelijke gezondheidssituatie onder de pet houden. Ach ja, het virus van de complottheorie is in Italië heel lastig uit te roeien. 

Castel del Monte

Het kasteel Castel del Monte in de regio Puglia is een groot mysterie. Waarom het precies gebouwd is weet men niet. Het is niet bruikbaar als vesting of woonkasteel. Er zijn geen keukens, voorraadkamers of kapel. Er is nauwelijks verwarming en er is ook geen ridderzaal en slotgracht dat voor die tijd gebruikelijk was.

Het fascinerende kasteel werd rond 1240 met ongelofelijke wiskundige en geometrische precisie gebouwd in opdracht van keizer Frederik II. Het is doordrenkt met symboliek. Het kasteel vormt een volmaakte achthoek, een octogoon en het cijfer acht komt tot in de kleinste details terug. Rond de achthoekige binnenplaats liggen acht identieke zalen. De muren zijn acht voet dik en tachtig voet hoog. Aan de buitenzijde staat aan elke hoek een uitstekende, achthoekige, gevechtstoren. Castel del Monte staat sinds 1996 op de Werelderfgoedlijst

Geheimen ontrafelen

Nota bene: Ook Italiëliefhebber Hans Ester is geïntrigeerd door de mysteries van Italië. Hij maakte enkele jaren geleden een rondreis en probeerde een aantal van deze geheimen te ontrafelen. De eerste Italianen, de graftombe van het fascisme, heilige plaatsen, Da Vinci en vorstelijk Turijn, het zijn maar enkele van de onderwerpen die Hans Ester aan een onderzoek onderwerpt. Het boek ‘Italië en haar mysteries’ telt 18 verhalen en is verschenen bij uitgeverij Edicola.