Een bezoek aan de glasblazers van Murano

Il Giornale mag graag het Italiaanse glas heffen, bij voorkeur met een droge witte of stevige rode wijn. En daarna: hup, de glasbak in. Dit keer vullen we deze pagina met het sierlijke glaswerk. Italië heeft immers een naam hoog te houden als het gaat om de ambachtelijke blazerij en het kunstige decorum. Vanuit Venetië een breekbaar verhaal over de glasnijverheid. Een bezoek aan de glasblazers van Murano.  

Echt of nep-Murano

Ruim dertig jaar geleden werd het Promovetro-keurmerk ingesteld door de regio Veneto, bedoeld om het erfgoed van de ambachtelijke glasblazers te beschermen. Steeds vaker doken goedkope glaskunsten op, die zogenaamd afkomstig waren van het Venetiaanse eiland Murano. In werkelijkheid bleek het Made in China. Het keurmerk moest de handel zuiver houden en – eerlijk is eerlijk – de prijzen hoog. Maar Promovetro staat ook voor eer en traditie, iets waar alle Italianen aan gehecht zijn.

Egyptenaren grondleggers

Over traditie gesproken. In deze ode aan de glasblazerij ontkomen we niet aan de grondleggers van het ambachtswerk. De overlevering leert dat Egyptenaren honderden jaren geleden aan de basis stonden en dat ze er in Syrië werk en waarde van wisten te maken. Door Romeinse en Byzantijnse veroveraars kwam het glasblazen vervolgens in Venetië terecht en zo vonden de glaasjes, vazen en al het andere glaswerk langzaam hun weg door Europa en naar de Verenigde Staten. De Italianen wisten dus ook deze specialiteit te vermarkten.

Naar Murano vanwege brandgevaar

Het lagune-eiland Murano, niet te verwarren met het kleurrijke Burano, is dankzij de glaskunst in de vorige eeuw uitgegroeid tot het populairste eiland van Venetië. Vrijwel alle bewoners verdienen hun brood in de productie of de ondersteunende diensten. Wonderlijk eigenlijk, want het is uit nood geboren. De glasblazers hadden oorspronkelijk hun thuisbasis in de stad, maar eind dertiende eeuw werden ze door de gemeente verbannen naar Murano. Het risico van brand in de smalle straatjes van Venetië was te groot geworden. Op Murano, met bredere straten en stenen huizen, was het gevaar minder groot. En dus kregen de blazers bij de grootscheepse verhuizing een drastisch contract van de gemeente voorgelegd met strenge voorwaarden.

Made in Murano

Eind 18de eeuw dreigde de glasblaaskunst onder Napoleon te verdwijnen. Hij wilde af van de nijverheidsgildes, dat van de glasblazers incluis. Tientallen jaren later blies Fratelli Toso de glaskunst letterlijk nieuw leven in. De ateliers werden gecentreerd aan de Fondamenta dei Vetrai, de ‘Kade van de Glasblazers’, zodat handelaren de weg wisten te vinden, en het succes van enkele glaskunstenaars zorgde voor een toeristenstroom. Antonio Salviati, bijvoorbeeld. Deze voormalig advocaat wist zich de traditie van het maken van glas en glasmozaïeken zo succesvol eigen te maken, dat hij gevraagd werd voor grote kunstprojecten, waaronder de mozaïeken in de kathedraal van San Marco. Andere ‘glasmeesters’ wisten met hun kroonluchters mooie sier te maken in vele paleizen in binnen- en buitenland. Ook dat was een perfect visitekaartje voor Made in Murano.

Italiaanse glasblazers naar de Nederlanden

In het succesverhaal past zoals gezegd een schatplichtige buiging richting Midden-Oosten. De Italiaanse glasmakers imiteerden vanaf de 13de eeuw het heldere glas met emailversiering dat uit Egypte en Syrië werd geïmporteerd. In het midden van de 15de eeuw ontwikkelde men op het eiland Murano het recept van het cristallo. Dit glas is zo helder als bergkristal dankzij de samenstelling van zuiver silicium, afkomstig uit vermalen keien uit Ticino, en soda uit Egyptische algen. Het geheime recept bleef bijna een eeuw lang bewaard, maar werd uiteindelijk door geëmigreerde Venetiaanse glasmakers door heel Europa verspreid.

Zo werd Antwerpen, in de 16de eeuw de tweede transithaven naar de landen van het noorden, een vestigingsplaats voor de eerste Italiaanse glasmakers. Met hun glas à la façon de Venise trokken ze koop- en ambachtslieden aan. Antwerpen hield niet lang stand en het was de Luikse familie Bonhomme die in de 17de eeuw grip kreeg op nagenoeg alle ovens van het land en daarmee de glasnijverheid en -handel in het prinsbisdom Luik en de Zuidelijke Nederlanden. De ‘Bonhommers’ omringden zich met Italiaanse meesters die tafelglazen en sierglazen à la façon de Venise kunnen blazen, voor het merendeel afkomstig uit Venetië en Altara, bij Genua. Deze kunstenaars leverden onder de Luikse – en later Italiaanse – vlag een productie van buitengewone kwaliteit, die bij de adel in veel Europese landen beroemd werd.

Factory facts

Venetiaans glas is sodisch, zoals in de oude mediterrane traditie. Het betekent dat men soda toegevoegt aan het silica. Daat is een zand is dat bestemd is om door smelten glas te worden, zodat het bij lagere temperaturen kan smelten.

Potas, een alternatief voor soda, typisch voor de Scandinavische landen, genereert een briljant glas dat geschikt is voor slijpen en graveren (zoals Engels loodglas), maar niet voor het complexe warmbewerking, typisch Venetiaans.

Het mengen van de grondstoffen gebeurt meestal ’s avonds en de voorbereiding van het materiaal duurt de hele nacht: de stabilisator (zoals calciumcarbonaat), bleekmiddelen of kleurstoffen worden toegevoegd aan de twee basisgrondstoffen. De nagalmoven smelt de grondstoffen op een temperatuur van ongeveer 1400 graden en de glasblazers vinden het gesmolten materiaal in de ochtend, klaar om te modelleren. De glaspasta blijft kneedbaar tot een temperatuur van 500°. Het werk kan vervolgens koud worden afgewerkt door deskundige slijpers die overgaan tot schuren of andere afwerkingen; de figuratieve gravure wordt uitgevoerd in onafhankelijke ateliers, waar zeer gespecialiseerde decorateurs werken. Als de verwachte decoratie email is, gaat het object naar een specifiek laboratorium waar het schilderen en gloeien van het email wordt uitgevoerd. (Bron: Viadurini.nl) 

Bezoek de glasmusea in Italië, Brussel en Leerdam

De traditie, de kunst en het geheim van het Venetiaans glaswerk wordt met trots gekoesterd en geëtaleerd in de ateliers en fabrieken van Murano, maar ook in het Museo del Vetro. Dit glasmuseum is ondergebracht in het prachtig palazzo Giustinian, waarvan de ingang ‘bewaakt’ wordt door een indrukwekkend glaskunstwerk. Op de eerste verdieping vind je de beroemde Murano-glas collectie en de meesterwerken van de Venetiaanse glaskunst. Daarbij vraag je je af: ‘Hoe hebben ze dit in hemelsnaam gemaakt?!’ Dat komt goed uit, want vrijwillige glasblazers toveren met veel plezier (en de nodige tekst en uitleg) een kunstwerkje tevoorschijn. Zo hebben ze een vlammetje nodig van 1400 graden! Dat is de temperatuur waarbij glas smelt, namelijk. Brand je vingers niet en schrik niet van de prijs voor een bling-bling-souvenirtje. Inderdaad, ambacht adelt. En hoe verpakt u uw vaasje of glaspaardje in de koffer?

Glaskunst in Brussel

Iets dichter bij huis biedt het Musée Art & Histoire in Brussel een fraaie presentatie van de Italiaanse glaskunst door de eeuwen heen. Dit kunstmuseum herbergt onder meer een mooie collectie glasramen, bestaande uit meer dan 350 werken vanaf de 13e tot de 20e eeuw. Een selectie van medaillons uit deze collectie wordt tentoongesteld; kleine panelen van kleurloos glas.

Ook het Nationaal Glasmuseum in Leerdam is een aanrader. Hier is slechts een bijrol weggelegd voor de blazers van Murano, maar het museum geeft wel een mooi beeld van glaswerk in het algemeen. Ook het laboratorium is een bezoekje waard en de kerstexpositie maakt het in december extra feestelijk.