Door: Jan Willem Engelen, ilmandorlo.shop
Een jaar of vijf geleden dwaalden mijn vrouw en ik heerlijk rond door de smalle straatjes van het romantische en barokke Ragusa Ibla, op Sicilië. Een paar keer liepen we langs een plek met een beschilderd bord boven de deur met daarop Cinabro Carrettieri. Dit wekte onze interesse. Hoewel, misschien trok de oude en bont beschilderde Fiat 500 nog meer onze aandacht. Mijn vrouw herkende de schilderkunst uit de collectie van Dolce en Gabbana en van het Italiaanse merk Smeg, die van de prachtige keukenapparatuur.
Damiano Rotella en de Carretto Siciliano
De eerste keren was het pand gesloten, totdat op een dag de deuren openstonden. We stapten binnen in een adembenemende mooie werkplaats uit begin 1800. Op dat moment was er één persoon binnen druk aan het werk. Wij keken onze ogen uit en kregen steeds meer vragen. De man stelde zich voor als Damiano Rotella en wilde heel graag vertellen over zijn grote passie, de Carretto Siciliano. Zo werden we steeds nieuwsgieriger naar, én enthousiaster over een prachtig Siciliaans ambacht.
Vanaf die dag volgen we het werk van Damiano. Het is een vrolijke gast die veel grappen maakt over zijn werk als kunstenaar. “Ik zorg voor Siciliaanse karren, ik versier ze, schilder ze, restaureer ze en zing een slaapliedje voor ze voordat ik zelf ga slapen. Mijn wereld is kleur”, schrijft hij op zijn site. “Dit werk is zo fascinerend en zo vermoeiend. Je leert het niet in een week. Helaas wordt het ondergewaardeerd door kunstliefhebbers. Die begrijpen de waarde niet van de Siciliaanse ambachtslieden, die met hun karren een ongeëvenaarde artistieke traditie hebben gecreëerd, waardoor iedereen die het ziet meteen aan Sicilië denkt”.
De Carretto als statussymbool
In de heuvelstad Ragusa, houden de ambachtslieden Damiano Rotella en Biagio Castiletti al vele jaren een Siciliaanse traditie levend. In hun oude werkplaats vertellen ze met grote passie over de Carretti Siciliani. Deze in felle kleuren beschilderde en door paarden getrokken karren, zijn niet alleen uniek vanwege hun functie, maar ook vanwege hun esthetiek.
De houten karren werden op Sicilië op grote schaal gebruikt van ongeveer 1800 tot halverwege de 20e eeuw. Ze waren niet weg te denken op straat en een icoon van de Siciliaanse folklore. De eigenaar van zo’n kar was destijds een wereldse zakenman. Reizen voor je werk was gevaarlijk, maar het had aanzien. De carretto was het statussymbool, waaraan je de professionaliteit en het financiële succes van de eigenaar kon afzien. Als de vele schilderingen op de caretto heel gedetailleerd waren en vol van kleur, betekende dat dat ondernemer veel had geïnvesteerd in een getalenteerde vakman.
“De kar was ook een bron van trots voor de schilder, die zijn talenten zo kon tonen aan de wereld buiten zijn stad”, zegt Damiano. “We zijn trots op ons vak omdat het iets is dat mondeling aan ons is doorgegeven. Het produceren van Siciliaanse karren is niet iets dat je op school, uit een boek of online leert. Het is iets dat je van een maestro leert door in zijn werkplaats te oefenen”, legt Damiano uit.
Hoe word je een Carretto kunstenaar?
In de 19e eeuw waren er op Sicilië weinig mogelijkheden voor arme kinderen. Ze werden daarom naar oude leermeesters gestuurd om stage te lopen; ‘met een sinaasappel in de hand en een schop onder de kont’. Rond de werkplaatsen wemelde het van kinderen die zich verdrongen om maar te worden ontdekt. Slechts enkelen zouden het tot meester schoppen in deze prachtige Siciliaanse schilderkunst. Met voldoende talent en vakmanschap, konden ze uiteindelijk een eigen winkel openen.
Op deze klassieke manier leerde Damiano het ook. Hij werd leerling bij Domenico Di Mauro, een groot carettomeester. Domenico was één van de laatste ambachtslieden van de oude garde; trots, streng en een man van weinig woorden. Vooral als hij je de geheimen van het vak leerde. Damiano vertelt; “Ik keek naar de paladijnen (ridders) die hij schilderde en zei tegen mezelf; Oei, wat een trotse blik, wat een blinkend harnas. Nu zal de maestro mij wel vertellen hoe ik dit moet schilderen. Maar hij bleef stil en maakte met zijn hand een cirkelvormige beweging rond de helm van de paladijn, daarna een wuivend knikje met zijn vinger om de vorm van de gekrulde snor te volgen en de uitleg was voorbij. In die tijd waren de meesters bang hun hun geheimen prijs te geven. Je moest als leerling dus heel goed kijken.”
De eerste winkel
Na een paar jaar als leerling te hebben gewerkt, opende Damiano op zijn 21e zijn eerste winkel vlakbij Catania. De ruimte was zo klein dat hij de wielen van de karren moest halen om ze binnen te krijgen. Vandaag de dag werkt Damiano in Ragusa Ibla, in een historische werkplaats die nog steeds de sfeer van alle oude meesters ademt die er ooit werkten.
“Als ambachtslieden is het onze taak om de traditie te behouden en voort te zetten”, zegt Damiano. “We nodigen bezoekers uit voor een rondleiding door onze bottega, we bezoeken andere demonstraties om onze kennis te delen en we gaan naar scholen om kinderen over ons vak te vertellen. Kinderen zijn dol op de felgekleurde karren en dan hebben meteen hun aandacht.”
Tegenwoordig wordt de Carretto Siciliano alleen nog gebruikt voor bruiloften of volksfeesten. Hoewel Damiano en Biagio ze blijven maken. Zolang er gepassioneerde en kundige mensen zijn zoals Damiano, met liefde voor de oude Siciliaanse ambachten zullen tradities niet snel uitsterven, blijft de cultuur bewaard en kunnen wij ervan blijven genieten!
Bottega del Carretto Sicilia
I. Via Orfanotrofio 22 Ragusa
De geschiedenis van de Siciliaanse karren
De carretto siciliano werd van de 19e tot de 20e eeuw gebruikt voor het vervoer van goederen over het hele eiland. Ooit waren er vele duizenden, ieder deel van het eiland had een eigen stijl. Ook de paarden of ezels die voor de kar liepen werden vaak uitbundig versierd. De scènes op de panelen dienden destijds ook om de geschiedenis door te geven aan ongeletterden. Inmiddels is het een echt symbool van Sicilië. Tegenwoordig worden de Ape driewielers nog wel eens op traditionele wijze beschilderd of dus de Fiat500 van Damiano. In elke souvenirwinkel kan je kleine Carrettini Siciliani kopen. Er zijn verschillende musea over de karren.
Smeg en Dolce & Gabbana
In 2016 nodigden Smeg en Dolce & Gabbana Damiano uit om samen te werken. Dat was voor hem een uitgelezen kans om de schilderkunst van de Carretto Siciliano aan de wereld te tonen. Misschien ken je de prachtig beschilderde panettoneblikken wel van Dolce & Gabbana. Of de meer dan mooie koelkasten, waterkokers, en broodroosters van het merk Smeg. Al die producten zijn door Damiano beschilderd!
